Pljevljaci se ovih dana doslovno bore za vazduh - samo dvije sedmice nakon što je Termoelektrana Pljevlja, uz ulaganje više od 70 miliona eura, puštena u rad poslije takozvane ekološke rekonstrukcije, vazduh u gradu ponovo je postao opasan po zdravlje. TE Pljevlja je puštena u pogon, ali ne i ključna postrojenja za odsumporavanje.

Agencija za zaštitu životne sredine juče je izdala upozorenje da je prisustvo sumpor-dioksida u vazduhu dostiglo nivoe koji mogu izazvati ozbiljne zdravstvene posljedice. Na to je upozorio i predsjednik opštine Pljevlja Dario Vraneš, kao i članovi Opštinskog operativnog tima za vanredne situacije, koji su iznijeli alarmantne podatke o zdravlju stanovništva - posebno najmlađih, pa čak i beba. Razmatrana je i mogućnost privremenog prekida nastave dok traje epizoda ekstremnog zagađenja.

Pored Agencije i Tima za vanredne situacije, oglasio se i Institut za javno zdravlje, savjetujući građanima da borave u zatvorenim prostorijama, koriste prečišćivače vazduha i da, paradoksalno, smanje grijanje - usred zime.

Parametri u „crvenom“

Da je situacija alarmantna potvrđuju i zvanični parametri Agencije za zaštitu životne sredine. Tokom noći između 13. i 14. decembra zabilježeno je ozbiljno zagađenje vazduha, nakon što je prekoračen prag upozorenja za sumpor-dioksid. Koncentracije tog gasa u periodu od 23 časa 13. decembra do jedan sat iza ponoći 14. decembra bile su iznad dozvoljenog praga od 500 mikrograma po metru kubnom, propisanog kao tročasovni prosjek.

Iz Agencije upozoravaju da je riječ o epizodi zagađenja koja može imati teške posljedice po zdravlje stanovništva, naročito djece, starijih osoba, trudnica i hroničnih bolesnika, posebno onih sa respiratornim i kardiovaskularnim oboljenjima. Situacija se, prema najnovijim mjerenjima, nije popravila ni tokom jutra.

A vrijednosti koje su donešene u Vladinoj uredbi o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija su znatno niže. Zbog toga su podaci Agencije alarmantni i duboko zabrinjavajući.

U toj uredbi je navedeno da je granična vrijednost sumpor-dioksida za jednočasovni prosjek 350 μg/m³, dok dnevna srednja vrijednost ne smije prelaziti 125 μg/m³ više od tri puta godišnje.

Bebe hospitalizovane

Zbog toga je održan hitan sastanak Operativnog tima za vanredne situacije. Gordana Đukanović iz Agencije za zaštitu životne sredine saopštila je članovima da parametri sa mjernih stanica u Pljevljima ukazuju na enormno zagađenje, ali da zbog prekida internet veze podaci nijesu dostupni u realnom vremenu. Upozorila je i da sve ukazuje na mogućnost daljeg rasta koncentracija otrovnih polutanata u vazduhu u narednom periodu. Nije isključila ni mogućnost da je, uz nepovoljne meteorološke uslove, porast zagađenja direktno povezan sa radom Termoelektrane Pljevlja.

Dana Krezović iz opštinske Službe za zaštitu životne sredine, kao glavni uzrok naglog skoka zagađenja označila je puštanje u rad TE Pljevlja bez pogona za odsumporavanje.

Epidemiolog dr Biljana Čarkilović ukazala je na potrebu hitnog uvođenja aparata za prečišćavanje vazduha u učionice, sportske sale, bolničke sobe i domove za stare.

Da posljedice nijesu teorijske, već svakodnevne i dramatične, potvrđuju podaci iz pljevaljske bolnice. Načelnica Odjeljenja pedijatrije Opšte bolnice Pljevlja dr Maja Terzić kazala je da obolijevaju djeca najmlađeg uzrasta, stara svega dva do tri mjeseca, ali i da hospitalizaciju zahtijevaju bebe stare tek 15 dana.

- Smatramo da je kombinacija ekstremnog zagađenja i prisustva virusa dodatno zakomplikovala kliničku sliku. Odjeljenje je prepuno, oko 50 odsto djece je na kiseoniku. To je danonoćna borba - kazala je dr Terzić, apelujući da se hitno preduzmu sve raspoložive mjere kako bi se zagađenje zaustavilo.

Pljevlja (ni)jesu eksperiment

Predsjednik Opštine Pljevlja Dario Vraneš upozorio je da je posebno indikativno to što se upravo u danima kada grad tone u smog servisira mjerna stanica za praćenje kvaliteta vazduha, zbog čega nijesu dostupni svi relevantni podaci o PM10 i PM2,5 česticama.

Na sastanku je saopštio i da je direktor Agencije za zaštitu životne sredine Milan Gazdić potvrdio da je glavni uzrok trenutnog zagađenja - Termoelektrana Pljevlja.

- Jučerašnja meteorološka situacija dodatno je pogoršala stanje. Gusta magla se podigla visoko, tako da je dimnjak Termoelektrane ostao ispod tog sloja, a sistem za odsumporavanje još nije pušten u rad. To znači da je Termoelektrana započela rad bez odsumporavanja, i to je osnovni uzrok ovakvog zagađenja - rekao je Vraneš.

On je pozvao Elektroprivredu Crne Gore (EPCG) da, kako je rekao, „pod hitno prekine eksperimente nad građanima Pljevalja“, poručujući da je stanje u gradu postalo neizdrživo.

Vraneš je dodao da će, ukoliko se utvrdi da i individualna ložišta znatno doprinose zagađenju, Opština tražiti od Vlade i nadležnih ministarstava da se građani Pljevalja u potpunosti oslobode plaćanja električne energije tokom sezone grijanja.

- Pljevljaci moraju pokazati otpor prema diskriminatorskom odnosu države prema ovom gradu koji traje decenijama. Ovdje su životi i zdravlje građana na prvom mjestu. Nećemo se povući pred bilo čijim zahtjevima koji nijesu u interesu Pljevalja - poručio je Vraneš.

Dodao je i da su iz EPCG usmeno saopštili da Termoelektrana nije uzrok zagađenja, ali da Opština zahtijeva zvanično izjašnjenje stručnih službi.

Loša rekonstrukcija

Prilikom puštanja u rad TE Pljevlja saopšteno je da je cilj ekološke rekonstrukcije smanjenje negativnog uticaja postrojenja na kvalitet vazduha, vode i zemljišta. Jedno od najvažnijih postrojenja tog sistema je sistem za odsumporavanje dimnih gasova, uz tvrdnje da će se njegovim radom emisija sumpornih oksida smanjiti više od 30 puta.

Sumporni oksidi su izuzetno opasni - u kontaktu sa vlagom u plućima stvaraju sumpornu kiselinu koja oštećuje alveole i vodi ka hroničnim respiratornim oboljenjima.

TE Pljevlja je puštena u rad 30. novembra, ali je već narednog dana obustavljena zbog, kako je tada saopšteno iz EPCG, „izazova u funkcionisanju sistema za transport šljake i dijela opreme ugrađene u okviru ekološke rekonstrukcije“.

Decenije u otrovnoj magli

Pljevlja decenijama žive sa zagađenjem vazduha. Zimi se grad pretvara u sivu mrlju bez horizonta, a prošle godine građani nijesu mogli da uživaju ni u novogodišnjim svečanostima - praznična rasvjeta jedva se nazirala kroz smog.

U ovom ekološkom porazu države ostale su upamćene i gotovo groteskne scene, poput one kada je EPCG u januaru 2023. godine jedan dan autobusima besplatno vozila Pljevljake na Žabljak kako bi pobjegli od zagađenja.

Sud je ranije presudio da je država Crna Gora odgovorna za zagađenje vazduha u Pljevljima. Građanka Elzana Hrković pred sudom je opisala život u gradu u kojem se zimi ljudi na ulici ne prepoznaju, već samo naslućuju kroz gustu maglu smoga, uz stalni ukus uglja u ustima i društveni život koji - ne postoji.

Nalazi Instituta za javno zdravlje pokazuju da kratkotrajno izlaganje zagađenom vazduhu izaziva iritacije, otežano disanje i respiratorne infekcije, dok dugotrajna izloženost povećava rizik od moždanog udara, bolesti srca, hronične opstruktivne bolesti pluća i raka pluća.

Prema tim podacima, gotovo svaki četvrti prirodni smrtni slučaj u Pljevljima povezan je sa zagađenjem vazduha, dok je životni vijek stanovnika zbog toga kraći za oko 30 mjeseci.

I dok su trenutno detektovane visoke koncentracije sumpor-dioksida, podaci o PM česticama nijesu dostupni jer mjerna stanica ne radi. Upravo te čestice tokom sezone grijanja u Pljevljima redovno obaraju rekorde - PM10 je u januaru dostizao gotovo desetostruko veće vrijednosti od dozvoljenih, dok su PM2,5 čestice bile skoro osam puta iznad zakonskog maksimuma.

Preporuke Instituta: Bez šetnje napolju (Izbjegavati izlaske, ne otvarati prozore)

Koliko je ozbiljna situacija u Pljevljima, svjedoči i saopštenje Instituta za javno zdravlje. Iz te ustanove su izdali upozorenja, u skladu sa Kratkoročnim akcionim planom za opštinu Pljevlja u slučaju prekoračenja ili rizika od prekoračenja praga upozoravanja za sumpor-dioksid.

Kazali su da je ugrožena ranjiva populacija (trudnice, novorođenčad, djeca do pet godina starosti, stanovništvo starije od 65 godina, osobe sa astmom i osobe koje pate od kardiovaskularnih ili respiratornih bolesti) i osjetljiva populacija (osobe koje reaguju pojačano u odnosu na opštu populaciju ili čije se tegobe pogoršavaju tokom zagađenja (hronični bolesnici, osobe koje boluju od neuroloških, infektivnih bolesti, imunokompromitovane osobe.

Ističu da se može osjetiti otežano disanje, sviranje u grudima, stezanje u grudnom košu...

Preporučili su Pljevljacima da izbjegavaju fizičke aktivnosti i bavljenje sportom na otvorenom ili u zatvorenom prostoru za vrijeme epizode zagađenja.

Treba da izbjegavaju izlaske u ranim jutarnjim i kasnim popodnevnim satima, naročito u blizini velikih saobraćajnica.

Ne preporučuje se otvaranje prozora i provjetravanje zatvorenih prostorija u stambenim jedinicama dok traje epizoda zagađenja.

U slučaju javljanja neuobičajenih tegoba vezano za respiratorni i kardiovaskularni sistem, savjetuju da se potraži stručna medicinska pomoć u zavisnosti od težine tegoba u Domu zdravlja ili u službi Hitne medicinske pomoći u Pljevljima.

Za one manje osjetljive, u saopštenju IJZCG nazvane opšta populacija, savjetuje se da se smanji ili odloži produžena ili naporna fizička aktivnost i bavljenje sportom, na otvorenom ili u zatvorenom prostoru do kraja epizode zagađenja.

- Ukoliko se jave simptomi (neuobičajen zamor, bol i nadražaj disajnih puteva, začepljen nos, kašalj, otežano disanje, lupanje srca i sl.) posavjetujte se sa vašim izabranim ljekarom – savjetuju iz IJZCG.

Preporučuju da se ne upotrebljavaju uređaji za grijanje prostorija fosilnim gorivima, plinski šporeti i šporeti na čvrsta goriva. Ne treba pušiti u stambenim prostorijama, ali treba odgoditi čišćenje sredstvima koje sadrže korozivne hemikalije i rastvore, popravke pri kojima se koriste ljepila, boje, lakovi, upotrebu insekticida i sve ostale radnje i aktivnosti koje nijesu hitne, a pri kojima se zagađuje vazduh u prostorijama dok traje epizoda zagađenja...